Łużyce
Korowód Weißwasser/Oberlausitz rok 2017
Kraina geograficzna i historyczna rozciągająca się z zachodu na wschód od rzeki Saali i Łaby do Bobru i Kwisy, na południu granica są Góry Izerskie, Góry Łużyckie oraz nadłabska Saska Szwajcaria, na północy tereny sięgają po granice obecnego Berlina.
W średniowieczu teren ten zwany był Wschodnia Marchią. Obszar zamieszkiwały plemiona o zbliżonej kulturze, języku, tradycjach. Najważniejsze to Łużyczanie i Milczanie, ale tez mniejsze Nice, Zara, Selpuli.
Mapa z wyraźnym podziałem na Dolne (zielony) i Górne Łużyce (żółty)
Wyraźny podział terenów w na Łużyce Dolne Niederlausitz (Lusatia Inferior) i Łużyce Górne (Oberlausitz Lusatia Superior) nastąpił dopiero ok. XV wieku. Najważniejszym miastem dla Łużyc Dolnych był Cottbus (Chociebuż), natomiast stolicą Łużyc Górnych było i jest miasto Budziszyn (Bautzen).
Obecnie Łużyce leżą po obu stronach granicy polsko-niemieckiej. Największym polskim miastem leżącym na Łużycach są Żary (38 tys.), a w Niemczech Cottbus (100tys), Bautzen (40tys.),
Podział Łużyc równoleżnikowy wynikał głownie z nieco odrębnych tradycji (dwa odrębne ludy Milczanie (na południu) i Łużyczanie na północy, pogłębiał się wraz z przynależnością do odmiennych krajów i księstw. W średniowieczu szczególnie na terenie Łużyc, obecnie należących do Polski na obszarze kompleksu Borów Dolnośląskich była pustka osadnicza, która jeszcze pogłębiła tę odrębność.
Mapa Łużyc na przestrzeni wieków zmieniała się nader często. Liczne wojny, ogromne straty ludzkie i materialne, różnorodne władztwa: królów polskich, cesarzy niemieckich, piastowskich książąt, królów czeskich, węgierskich, księstwa saksońskiego, królów pruskich, cesarzy niemieckich sprawiła, że związki i tradycje ludowe na różnych obszarach są odmienne.
Znany znawca Łużyc Alfons Parczewski już w XiX w. napisał :
Łużyce Dolne różnią się pod niejednym względem od Górnych. Już nazwa sama naprowadza na różnicę topograficzną. Nie ma tu szeregu wyniosłych, pokrytych lasem iglastym pagórków, które na południowej granicy spokojnie i bezpiecznie oparły się Łużyce Górne. Od wieków południowa granica Łużyc pozostała niezmienioną.
Toteż słusznie śpiewać mógł Zejler:
Trać dyrbi Serbstwo zawostać
A serbska chorhoj zmanować
Każ dołho z drjewom zelene
Te hory steja łużiske(Serbstwo trwać będzie i serbska chorągiew powiewać, jak długo stać będą góry łużyckie pokryte lasem zielonym).
Inaczej na Dolnych Łużycach. Jest zewsząd otwarta i melancholijna nizina. Od Grodka (Spremberg) i Kalawy (Calau) ciemnieją ku Chociebużowi sosnowe bory, czasem smutne wrzosowiska, spoza gęstwiny drzew wychylają się wioski z niezamożną powierzchownością od razu różniące się od dostatnich piętrowych kamienic, w których zamieszkali saskołużyccy chłopi.
Były okresy, kiedy obie części Łużyc rozwijały się spójnie. Wynikało to z faktu, że ziemie te były własnością tego samego Pana np. Ród Bibersteinów pod swoim berłem posiadał gro ziem Łużyckich od Frydlantu począwszy, poprzez Żary, Forst, aż do Beskow i Storkov koło Berlina. Również okres panowania saskiego od 1635 do 1815 budował jedność tych ziem. Po 1815 kiedy Łużyce Dolne przypadły Prusom, a Górne pozostały w Księstwie Saksońskim nastąpił znaczny podział. Szybka modernizacja, uprzemysłowienie manufaktur sukienniczych na Łużycach Dolnych praktycznie zlikwidował małe warsztaty tkackie. Budownictwo wiejskie, domy przysłupowe tkaczy charakterystyczne na Łużycach szybko tutaj ustępują miejsca fabrykom lniarskim, produkującym materiał z bawełny czy wełny. Na terenie Łużyc Górnych proces ten jest znacznie wolniejszy.
Rozwój miast, kolejnictwa, sieci dróg, spowodował także szybszy zanik rdzennej ludności serbołużyckiej. W miastach szybko wzrastała liczba ludności niemieckiej, a ostoją tradycji pozostawały nieliczne wsie. Nowoczesność zacierała w pewnym sensie tożsamość mieszkańców tych ziem. Sytuację przypieczętowała druga wojna światowa. Wymiana ludności na terenach wschodnich Łużyc – na wschód od granicznej Nysy Łużyckiej zasiedlili Polacy, którzy przywędrowali tutaj na skutek polityki wielkich mocarstw z dawnych polskich ziem tzw. kresów wschodnich. Przywieźli też ze sobą swoja tradycje i kulturę.
Byk w Sprembergu
Dzisiaj Łużyce Dolne to po stronnie zachodniej Nysy Łużyckiej powiaty Spree- Neisse i Oberspreewald-Lausitz oraz część powiatu Dahme- Sprewald, między innymi z taki miastami jak Senftenberg (Stare Komorowo), Chociebuż ( Cottbus), Spremberg ( Grodk), Calau ( Kaława), Forst NL ( Barść ), Guben ( Gubin), Lubin ( Lűbben), Luckau, a po polskiej stronie: Gubin (Guben) , Lubsko (Sommerfeld), Żary ( Sorau), lewobrzeżna część miasta Nowogród Bobrzański (Krzystkowice) Christianstadt), Jasien ( Gassen). Powiaty i miasta te przed II wojną w całości należały do prowincji Brandenburg. Przez co tworzyły swego rodzaju wspólnotę. Jednak tożsamość mieszkańców była już wówczas inna na wsi, a inna w miastach.
Terenem granicznym pomiędzy posiadającym bardzo zbliżoną historię oraz wiele związków gospodarczych, społecznych jest region formalnie przynależny Górnym Łużycom, dawnego państwa stanowego Bad Muskau wraz okolicami obecnych Weisswasser. Przemysł szklarski, wydobywczy szybko jednak pochłaniał ludność łużycką. Powstał też tutaj tzw. klin śląski z Rothenburgiem, Zgorzelcem i Hoyerswerdą przynależny do Śląska ze stolicą we Wrocławiu. Na obszarze klina śląskiego i okolicach Bad Muskau tradycje dolnołużyckie wydają się być silniejsze niż górnołużyckie. Domy, wsie, obyczaje bardziej są zespolone ze Sprembergiem, czy też z miastami Cottbus lub Forst N/L niż z Bautzen na Górnych Łużycach.
Dom łużycki
Dzisiaj mówiąc o Dolnych Łużycach po stronie polskiej należałoby już mówić o całości powiatu żarskiego i okolicach Gubina – części powiatu krośnieńskiego. O przynależności niektórych wsi jak np. Przewóz do Śląska, czy tez miasteczka Łęknicy do Bad Muskau należałoby zapomnieć, gdyż obecnie życie mieszkańców obu miejscowości głownie związana jest z Żarami, największym miastem po polskiej stronie leżącym na Łużycach.
